Dr. Christian Baumgartner: "Υπεύθυνος, οικολογικός ή βιώσιμος τουρισμός; Ποιός όρος περιγράφει καλύτερα τον τουρισμό που θέλουμε;"

[Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού 27 Σεπτεμβρίου, που έχει ως θέμα «Tourism and Community Development», μεταφράσαμε και δημοσιεύουμε το άρθρο «Υπεύθυνος, οικολογικός ή βιώσιμος τουρισμός;»
Στη φωτογραφία ο Dr. Christian Baumgather στην ημερίδα «Τουρισμός που δεν πληγώνει» που διοργάνωσαν οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/Naturefriends Greece, 9 Μαρτίου 2013
Οι Θέσεις των ΦτΦ/NFGR για τον τουρισμό ΕΔΩ]
--------
«Υπεύθυνος, οικολογικός ή βιώσιμος τουρισμός;»

Dr. Christian Baumgather 

Όταν διδάσκω την ενότητα «Βιώσιμος Τουρισμός», φαίνεται πως ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα  να κατανοήσουν οι φοιτητές είναι η διαφορά ανάμεσα στις έννοιες οικοτουρισμός και βιώσιμος τουρισμός. Η εξήγηση ωστόσο ακούγεται εύκολη. Οικοτουρισμός είναι ένας τύπος τουρισμού, όπως είναι και ο παραθαλάσσιος τουρισμός, ή ο τουρισμός κρουαζιέρας, πολιτιστικός κλπ. Βιώσιμος ή Αειφόρος Τουρισμός είναι ένα όραμα, μια απαίτηση που αφορά σε όλες τις μορφές τουρισμού. Αλλά δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, ειδικά όταν άλλοι όροι όπως  ο Υπεύθυνος Τουρισμός ή ο φυσιολατρικός τουρισμός, ο τουρισμός ενίσχυσης των φτωχών περιοχών του πλανήτη ή ο κοινοτικός τουρισμός κ.λ.π. εμφανίζονται στο προσκήνιο.

Οικοτουρισμός ή Υπεύθυνος Τουρισμός;

Υπάρχουν τόσοι πολλοί ορισμοί για τον οικοτουρισμό που η Αυστραλίδα ερευνήτρια Figgis δήλωσε πως η αναζήτηση του ορισμού του οικοτουρισμού «έχει αναδειχτεί σε Ολυμπιακό Άθλημα». Κάθε ένας ορισμός διαφοροποιείται από τον άλλο εξαρτώμενος από την εκάστοτε πολιτική, οικονομική και περιβαλλοντική θεματική ατζέντα.  Οι ρίζες του οικοτουρισμού πάνε πίσω στην δεκαετία του '60 του προηγούμενου αιώνα, όταν οποιοσδήποτε τύπου τουρισμός με προορισμό κάποια προστατευόμενη περιοχή χαρακτηριζόταν οικοτουρισμός», χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλες κοινωνικές ή περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το 1990 ιδρύθηκε ο Διεθνής Οργανισμός Οικοτουρισμού (The International Ecotourism Society (TIES)) που όρισε τον οικοτουρισμό «ως υπεύθυνη περιήγηση σε περιοχές φυσικού καλλους που προστατεύει το περιβάλλον και βελτιώνει την ευημερία των κατοίκων της περιοχής».  Αργότερα – ως αποτέλεσμα του Διεθνούς Έτους Οικοτουρισμού 2002 – επίσης οι UNWTO & UNEP προσπάθησαν να δημιουργήσουν έναν κοινά αποδεκτά ορισμό. Αυτή η νέα προσέγγιση, βασιζόταν πάντα στην υπεύθυνη περιήγηση συμπεριλαμβάνοντας επίσης γνωστικά στοιχεία των τουριστικών δραστηριοτήτων.

Αλλά πως μπορεί ο τουρισμός – ένας επιχειρηματικός κλάδος -  να είναι υπεύθυνος; Ή με άλλα λόγια: Μπορούμε να ελπίζουμε ή να απαιτούμε από μία βιομηχανία να μεταλλαχτεί σε «καλή»;

Σύμφωνα με την προσέγγιση του  ICRT (International Centre for Responsible Tourism) – Διεθνούς Κέντρου για τον Υπεύθυνο Τουρισμό) Υπεύθυνος Τουρισμός είναι αυτός που δημιουργεί «καλύτερους τόπους για τον κόσμο να ζει και καλύτερα μέρη για τον κόσμο να επισκέπτεται.» (κατά τον Harold Goodwin, διευθυντή του ICRT).  Έτσι ο   Υπεύθυνος Τουρισμός είναι περισσότερο μια ηθική απαίτηση, ένα κάλεσμα για μια αλτρουιστική συμπεριφορά σε αυτό τον επαγγελματικό τομέα, παρά μια συγκεκριμένη ιδέα που καταλήγει σε σαφείς απαιτήσεις και πλαίσια.  Είναι δηλαδή παρόμοια με τη σύγχρονη έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης.

Αλλά δυστυχώς ο επιχειρηματικός κόσμος δεν είναι αλτρουιστής. Εάν θέλουμε να επιτύχουμε ουσιαστικές αλλαγές, χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω από ηθική. Όσο η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι μία εθελοντική «δράση υπεράνω νομικών απαιτήσεων», παραμένει απλά μία προσπάθεια πρωτοπόρων – εν μέρη των καλών του παιχνιδιού, άλλοτε πάλι για ένα μικρό επικοινωνιακό προβάδισμα - που απαιτεί την εφαρμογή ουσιαστικών μέτρων βελτίωσης.

Τι θα λέγατε για ένα παράδειγμα;

Είναι ένα αποδεκτό γεγονός ότι υπάρχει ανάγκη να μειωθούν οι εκπομπές CO₂ που οφείλονται στις αεροπορικές μεταφορές. Η πρακτική της αποζημίωσης CO2 κάθε φορά που ταξιδεύει κανείς με αεροπλάνο, αποτελεί ένα κατάλληλο εργαλείο αντιστάθμισης. Αλλά προς το παρόν λιγότερο από το 1% των αεροπορικών εισιτηρίων αποζημιώνονται, οι ταξιδιωτικοί πράκτορες δε δείχνουν διατεθειμένοι να περιλάβουν το τίμημα της αποζημίωσης στις τιμές πακέτου. Όσο δεν υπάρχει νομική απαίτηση (φόρος κηροζίνης, φόροι CO₂, αυτόματη αποζημίωση εισιτηρίων κ.λ.π) η κατάσταση δεν θα αλλάξει.

Η αλτρουιστική και η ηθική συμπεριφορά μπορεί να είναι ζητούμενο σε ατομικό επίπεδο, σίγουρα όχι όμως σε επιχειρηματικό. Όμως οι αποφάσεις και οι επιλογές των καταναλωτών μπορούν να ασκήσουν μεγάλη πίεση στη βιομηχανία εάν αυτοί επιλέγουν την αγορά καλύτερων, πιο υγιεινών και ποιοτικών προϊόντων, και βιώσιμων προσφερόμενων υπηρεσιών.  Σύμφωνα με τη Μελέτη Τάσης του ΟΤΤΟ Γκρουπ το 2011 το 72% του συνόλου των καταναλωτών απάντησαν ότι στις αγοραστικές τους αποφάσεις παίζουν ρόλο ηθικά κριτήρια. Και μόνο 34% των αγοραστών σήμερα εμπιστεύονται τις εταιρείες γενικά, αλλά το 77% εμπιστεύεται εταιρείες που παράγουν «ηθικά ορθά» προϊόντα.  Αυτό ανοίγει μια τεράστια αγορά και για την τουριστική βιομηχανία επίσης.

Και ποια είναι η διαφορετική προσέγγιση του Βιώσιμου Τουρισμού;

Βιώσιμος Τουρισμός είναι βασικά η ζήτηση για όλα τα διαφορετικά είδη τουρισμού, όχι για ένα μόνο όπως ο οικοτουρισμος, και δεν υποστηρίζει μόνο εθελοντικές δράσεις όπως ο Υπεύθυνος Τουρισμός, αλλά αγωνίζεται για θεσμικό πλαίσιο.

Η εφαρμογή του Βιώσιμου τουρισμού απαιτεί νέες πολιτικές επιδοτήσεων, ξεκάθαρους επενδυτικούς κανόνες, αποτελεσματική εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων,  την ευρεία εφαρμογή της αρχής κόστος ανά αιτία, κ.λ.π.

Ως εκ τούτου η έννοια του βιώσιμου τουρισμού αποτελεί μια θεωρητική προσέγγιση με πολύ πρακτικές συνέπειες που κατευθύνονται τόσο προς τους φορείς που χαράζουν πολιτική όσο και τις τουριστικές επιχειρήσεις. 

Ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται προς όφελος της βιωσιμότητας;

Η απάντηση είναι σαφέστατα «και Ναι και Όχι»

Από τη μια μεριά οτιδήποτε δείχνει λίγο πράσινο βαφτίζεται οικοτουριστικό – έστω και αν είναι ηλιακά πάνελς στη στέγη ξενοδοχείου (το οποίο είναι ένα μετρό εξοικονόμησης κόστους), είτε παρατήρηση φαλαινών (που δεν πραγματοποιείται απαραίτητα με οικολογικό τρόπο) είτε τέλος σύντομα ταξίδια στο εθνικό πάρκο της Κόστα Ρίκα (που προκαλούν πολλές εκπομπές ρύπων λόγω απόστασης από την Ευρώπη).

Από την άλλη ωστόσο έχουν αναπτυχθεί καθαρά και κατανοητά κριτήρια, π.χ. από το Σύνδεσμο Οικοτουρισμού Ρουμανίας. Πρόσφατα το 2^ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Οικοτουρισμού στη Βαρσοβία το 2013 ανάπτυξε κριτήρια για τον Οικοτουριστικό προορισμό» που τελικά υιοθετήθηκαν από τους AER, the Europarc Federation, τους Φίλους της Φύσης (Naturefriends International) και άλλους.

Και οι δύο προσεγγίσεις λαμβάνουν υπόψη τους όλο και περισσότερα κριτήρια για τον Βιώσιμο τουρισμό.

…έτσι ως συμπέρασμα που προσπαθεί να μειώσει τη σύγχυση ανάμεσα σε όλους αυτούς τους όρους, θα μπορούσαμε να δηλώσουμε ότι

Οικοτουρισμός είναι ένας τύπος τουρισμού που μερικώς οδηγεί σε περισσότερη βιωσιμότητα.

Ο Υπεύθυνος Τουρισμός θα πρέπει να απευθύνεται κυρίως στους καταναλωτές.

Βιώσιμος Τουρισμός είναι ένας στόχος όλων των τύπων τουρισμού που χρειάζεται και απαιτεί νομική και θεσμική εφαρμογή

 -----------------

 Ο Dr. Christian Baumgartner σπούδασε οικολογία του τοπίου και είναι Γενικός Γραμματέας του Διεθνούς Οργανισμού των Φίλων της Φύσης (Naturefriends International www.nf-int.org) από το 2005. Το 1995 ίδρυσε το ινστιτούτο  respect – Ινστιτούτο για τον Τουρισμό και την ανάπτυξη. Εκτός από λέκτορας στον τομέα του Βιώσιμου τουρισμού και τις διαλέξεις του σε Βιέννη, Κρεμ της Αυστρίας, Σάιντερ Τσεχοσλοβακίας και στην Κίνα, ήταν επίσης μέλος του (τέως) Γκρουπ Βιώσιμου Τουρισμού της ΕΕ. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο http://tourismlog.wordpress.com, 29/1/2014

Μετάφραση: Σύλλα Παπαγιαννοπούλου

Επιμέλεια: Χριστιάνα Βλαχάκη