Οι θέσεις των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ/Friends of Nature Greece για τα τρόφιμα και τη διατροφή

Αρ.πρωτ.17/2013 – 7/5/2013

Οι θέσεις των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ για τα τρόφιμα και τη διατροφή

«Η πείνα και η φτώχεια δεν είναι αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας ανεπαρκούς παραγωγής ειδών διατροφής αλλά αποτέλεσμα μια άδικης κατανομής των προϊόντων, η οποία υπακούει στη λογική της καπιταλιστικής κερδοσκοπίας»

«Μανιφέστο για μια Νέα Ευρώπη» (2007), Naturefriends International (NFI)

«Να υποστηριχθούν οι μικροί αγρότες και παραγωγοί τροφής, οι οποίοι, χρησιμοποιώντας ήπιες μεθόδους καλλιέργειας, μπορούν να μας εξασφαλίσουν υγιεινά τρόφιμα, χωρίς να εξαθλιώνονται από τις άδικες εμπορικές πρακτικές και τις ενέργειες των αρπακτικών αγροτοβιομηχανιών».

Μιγέλ ντ΄Εσκότο Μπρόκμαν (στην 63η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, 22/4/2009,  για την Μητέρα Γη)

Το δικαίωμα στην τροφή και στην ασφάλεια της τροφής είναι κατοχυρωμένο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, σύμφωνα με την παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Ωστόσο αν και παράγονται περισσότερα είδη διατροφής από ότι στο παρελθόν, οι κρίσεις πείνας τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκαν σε πολλές χώρες, τόσο του τρίτου κόσμου όσο και στις αναπτυγμένες οικονομίες. Ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα του δυτικού κόσμου, όλο και περισσότεροι άνθρωποι περιθωριοποιούνται από την επέλαση του νεοφιλελευθερισμού, την αύξηση της ανεργίας και την αποσάθρωση του κοινωνικού κράτους, αδυνατώντας να εξασφαλίσουν στην πράξη το «δικαίωμα στην τροφή και στην ασφάλεια της τροφής».

Στην Ελλάδα, αλλά και στις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου, όλο και περισσότερες οικογένειες αναζητούν την τροφή τους στους κάδους απορριμμάτων ή τρέφονται ανεπαρκώς από συσσίτια ή από πρωτοβουλίες κοινωνικής αλληλεγγύης πολιτών. Ταυτόχρονα, τόνοι τροφίμων δεν συλλέγονται, παραμένουν στα χωράφια και στέλνονται σε χωματερές, γιατί έτσι μπορούν να ελέγχονται οι τιμές και να διατηρούνται σε ικανοποιητικά για τις εταιρείες επίπεδα, ή σαπίζουν στα ράφια των σούπερ μάρκετ ή στα ντουλάπια και τα ψυγεία μας λόγω αμέλειας και έλλειψης καταναλωτικής συνείδησης εκ μέρους των καταναλωτών. Επιπλέον, ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών στη χώρα μας, όπως έδειξαν επιστημονικές μελέτες, δεν καταναλώνει την ημερησία προτεινομένη ποσότητα φρούτων και λαχανικών και δεν ακολουθεί το Μεσογειακό πρότυπο διατροφής. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο των Πολιτικών Μηχανικών (Institution of Mechanical Engineers) στην Αγγλία, το 30% με 50% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων ή αλλιώς 1,2 με 2 δισεκατομμύρια τόνοι τροφίμων (από τα 4 δις που υπολογίζεται η συνολική παραγωγή) καταλήγουν στα σκουπίδια, με την ποσότητα αυτή ολοένα να αυξάνει (Ιανουάριος 2013).

Η γενετική τεχνολογία στις μέρες μας αυξάνει τη βιομηχανική, αγροτική παραγωγή και ενισχύει τη δύναμη των πολυεθνικών επιχειρήσεων, οι οποίες επιδίδονται σε αγώνα δρόμου για τον έλεγχο της τροφής μέσω του ελέγχου των σπόρων χρησιμοποιώντας «πατέντες» και περιορίζοντας την πρόσβαση των αγροτών σε αυτούς, ενώ εξαρτά και περιθωριοποιεί τα μικρά αγροτικά νοικοκυριά. Ακόμα και ολόκληρες φτωχές χώρες εξαρτώνται από πολυεθνικές εταιρίες όπως η Monsanto και η Bayer.

Η νόθευση των προϊόντων διατροφής (τρελές αγελάδες, γρίπη πτηνών, κρέας αλόγου σε αλλαντικά, νοθευμένα λάδια και οινοπνευματώδη κ.λπ.) και οι βλαβερές συνέπειες στην υγεία, δεν είναι απλά και μόνο μια αθέμιτη καπιταλιστική εμπορική πράξη σε βάρος των καταναλωτών αλλά μια εγκληματική ενέργεια που απειλεί ακόμα και τα συστήματα υγείας.

Σήμερα διαπιστώνουμε σε πολλές χώρες και ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, μετά από επαναλαμβανόμενες διατροφικές κρίσεις σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, την ανάγκη στροφής προς βιώσιμες, περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον μορφές παραγωγής και επεξεργασίας των τροφίμων, είτε έχουν ζωική, είτε φυτική προέλευση. Επίσης κρίνουμε αναγκαία τη διατροφική κυριαρχία, δηλαδή τον έλεγχο της τροφής από τους λαούς και όχι από τις εταιρείες. Όσον αφορά τα τρόφιμα που προέρχονται από καλλιέργειες εντατικής γεωργίας, γίνεται εκτεταμένη ή και αποκλειστική χρήση μεταλλαγμένων σπόρων ή φυτών, χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων που εξαντλούν τα φυσικά θρεπτικά στοιχεία του εδάφους.

Η πολιτική εγκατάλειψης των παραδοσιακών ντόπιων ποικιλιών καλλιεργήσιμων φυτών και σπόρων οδηγεί στην περαιτέρω χρήση φυτοφαρμάκων για την αντιμετώπιση των ασθενειών και των συνεπειών των κατά τόπους κλιματολογικών συνθηκών. Οι μονοκαλλιέργειες εντείνουν το πρόβλημα της επέκτασης των ασθενειών στο σύνολο της γεωργικής παραγωγής, ενώ η κατάχρηση χημικών εντομοκτόνων έχει προκαλέσει σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης των πληθυσμών των μελισσών, εντόμων ζωτικής σημασίας στην αναπαραγωγή (επικονίαση) των φυτικών ειδών. Οι πρόσφατα προτεινόμενες αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης δυστυχώς συνεχίζουν να μην υποστηρίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου, ενισχύοντας κυρίως τις μεγάλες γεωργικές επιχειρήσεις (το 20% των παραγωγών εισπράττει το 80% των επιδοτήσεων).

Η υπεράντληση των υδατικών αποθεμάτων λόγω της κατάχρησης νερού που παρατηρείται στη γεωργία για την καλλιέργεια ειδών μη συμβατών με το μικροκλίμα ορισμένων περιοχών και η απουσία εθνικής στρατηγικής για τη διαχείριση του νερού σε πολλές χώρες όπως και η Ελλάδα, έχει ως αποτέλεσμα την ποιοτική υποβάθμιση (εφαλμύρωση) ή και εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα και των υδάτινων πόρων. Υπολογίζεται ότι στη χώρα μας η μεγαλύτερη κατανάλωση νερού γίνεται για γεωργική χρήση και περισσότερο από το μισό χάνεται λόγω του πεπαλαιωμένου συστήματος άρδευσης. Η χρήση λιπασμάτων, εντομοκτόνων και άλλων φυτοφαρμάκων έχει μολύνει ανεπανόρθωτα τον υδροφόρο ορίζοντα πολλών περιοχών.

Όσον αφορά στη ζωική παραγωγή, η εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας και της ιχθυοτροφίας έχει επιβάλλει τη χρήση μεταλλαγμένων εισαγόμενων ζωοτροφών, (στερώντας την τροφή από άλλες φτωχές χώρες που καλλιεργούν τις ζωοτροφές μας αντί να καλλιεργούν τρόφιμα) ενώ συχνά παρατηρείται υπερβολική χρήση φαρμάκων – κυρίως αντιβιοτικών – για προληπτικούς λόγους στα εκτρεφόμενα ζώα και ψάρια. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 80-90% των ζωοτροφών περιέχουν μεταλλαγμένα, ενώ και η ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απέρριψε την υποχρεωτική σήμανση τροφίμων που προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με γενετικά τροποποιημένες τροφές.

Οι ανεπαρκείς έλεγχοι των συνθηκών εκτροφής των ζώων ή ψαριών δίνει την δυνατότητα στα εκτροφεία να συνωστίζουν τα ζώα σε απάνθρωπους, ανθυγιεινούς χώρους διαβίωσης. Ο σφαγιασμός γίνεται συχνά σε συνθήκες έντονου στρες για τα ζώα, γεγονός που προξενεί τοξίνες στον οργανισμό τους κατά τη διάρκεια της σφαγής και δηλητηριάζει το προς κατανάλωση κρέας.

Ο τομέας της Αλιείας, ο οποίος απασχολεί περίπου 40.000 οικογένειες και τροφοδοτεί με εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα αλίευσης την ελληνική αγορά, αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με την υπεραλίευση. Είναι απαραίτητο να χαραχθεί μια μακροχρόνια εθνική και κοινή Αλιευτική Πολιτική που θα εξασφαλίζει τα ιχθυοαποθέματα και την εργασία στις οικογένειες των νησιώτικων περιοχών, που σε αρκετές περιπτώσεις ζουν αποκλειστικά από την αλιεία. Η οργάνωση και η στήριξη της αλιείας μπορεί ακόμα να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, να συμβάλλει στη συγκράτηση του νησιώτικου πληθυσμού, στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, στην προβολή της νησιώτικης υγιεινής διατροφής με αλιεύματα, και ως «μορφή εναλλακτικού τουριστικού προϊόντος».

Ο Διατροφικός Κώδικας (Codex Alimentarius) του οποίου η εφαρμογή είναι υποχρεωτική από 1/1/2010 για όλα τα κράτη–μέλη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής να έχουν ηγετικό ρόλο διεθνώς στην επιβολή μέτρων, οδηγεί σε ασφυξία παγκοσμίως τη μικρή γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση και την οικοτεχνική επεξεργασία και διάθεση τροφίμων, ενώ ενισχύει την εντατικοποίηση της γεωργίας και κτηνοτροφίας και τη χρήση χημικών μέσων και φαρμάκων με πρόσχημα την εξασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας της διατροφής και των τροφίμων.

Οι Φίλοι της Φύσης, θεωρούμε ότι είναι ανάγκη να γίνει στροφή των παραγωγών και των καταναλωτών σε πιο φιλικά πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων και να ενισχυθεί το  «ηθικό εμπόριο» (Fair Trade) ιδιαίτερα με τις υπό ανάπτυξη χώρες αλλά και με ανεξάρτητους παραγωγούς που δίνουν τη μάχη της επιβίωσης.  Η πείνα και η φτώχεια δεν είναι αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας ανεπαρκούς παραγωγής ειδών διατροφής, αλλά αποτέλεσμα μια άδικης κατανομής των προϊόντων, η οποία υπακούει στη λογική της καπιταλιστικής κερδοσκοπίας. Οι αναπτυγμένες χώρες έχουν την ηθική υποχρέωση να βοηθήσουν τις φτωχές χώρες σε μια αειφορική ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής χωρίς να εφαρμόζουν προστατευτικά μέτρα εναντίον εισαγωγών από τον τρίτο κόσμο.

Το ίδιο αναγκαία κρίνουμε και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στις εθνικές και διεθνείς πολιτικές διάσφαλισης της επάρκειας και της διατροφικής αξίας των τροφών καθώς οι γυναίκες παράγουν σε πολλές χώρες (σύμφωνα με στοιχεία του FAO, Διεθνή Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας) περισσότερο από το 60% των τροφίμων, αν και κατέχουν μόνο το 2% των καλλιεργούμενων εκτάσεων διεθνώς (σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ για τις Γυναίκες).

Επίσης, σύμφωνα με τους παραπάνω αναφερόμενους οργανισμούς, οι γυναίκες και τα παιδιά ξοδεύουν κατά μέσον όρο τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα για τη συλλογή πόσιμου νερού, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις για να αποκτήσουν πρόσβαση σε καθαρό νερό και 2-9 ώρες καθημερινά για την προετοιμασία των οικογενειακών γευμάτων.

Ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, οι ΦτΦ υπογραμμίζουμε την αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός καταναλωτικού κινήματος το οποίο θα βασίζεται στις παρακάτω αρχές:

·         Την διασφάλιση της επάρκειας και ποιότητας των τροφίμων εκ μέρους των μηχανισμών ελέγχου της πολιτείας. Οργανωμένο σύστημα ποιοτικού, υγειονομικού ελέγχου και ελέγχου περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλα τα στάδια παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.

·         Την αρχή του οριζόντιου εμπορίου, δηλαδή της δημιουργίας όσο το δυνατόν πιο άμεσων σχέσεων μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών χωρίς την διαμεσολάβηση κερδοσκοπικών επιχειρήσεων επεξεργασίας και διανομής.

·         Την εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των εργατών γης και την διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων τους, που να περιλαμβάνει την αμοιβή και την ασφαλιστική τους κάλυψη.

·         Την αποανάπτυξη, δηλαδή την υιοθέτηση ενός ατομικού και συλλογικού τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης της τροφής, την αναδιανομή και οικολογική διαχείριση του φυσικού πλούτου και την αμεσοδημοκρατική κοινοτική πολιτική και οικονομική οργάνωση.

·         Την απομεγέθυνση της φυτικής και ζωικής παραγωγής, την ενθάρρυνση και ενίσχυση των μικρών παραγωγικών μονάδων που χρησιμοποιούν μεθόδους καλλιέργειας ή εκτροφής ζώων και ψαριών περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον.

·         Την τοπικοποίηση, δηλαδή την οργάνωση της παραγωγής και διανομής της τροφής από τις τοπικές κοινότητες με κύριο κριτήριο την κάλυψη των τοπικών αναγκών.

·         Την αντικατάσταση των εισαγόμενων μεταλλαγμένων ζωοτροφών με ζωοτροφές που παράγονται σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο και με εγχώριες ποικιλίες σπόρων.

·         Την εναλλαγή καλλιεργειών, την αγρανάπαυση και την αμειψισπορά με ψυχανθή για τον εμπλουτισμό και τη βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους.

·         Τη χρήση παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων, φυτών και ζωικών ειδών που έχουν αποδεδειγμένα μεγαλύτερη αντοχή σε ασθένειες και στις κατά τόπους κλιματολογικές συνθήκες λόγω του μακροχρόνιου εγκλιματισμού τους, και τη διασφάλιση και εφαρμογή της Ελληνικής νομοθεσίας ότι «τα εγχώρια αβελτίωτα καλλιεργούμενα φυτικά και εκτρεφόμενα ζωικά είδη, οι φυλές, οι ποικιλίες και οι τύποι τους, που έχουν διαμορφωθεί και σταθεροποιηθεί στο χρόνο χωρίς την επέμβαση της γενετικής επιστήμης, οι αντίστοιχες άγριες μορφές των ειδών αυτών και οι βιότοποι αναπαραγωγής τους αποτελούν πολύτιμα στοιχεία του περιβάλλοντος και προστατεύονται από το κράτος» (Ν.1564/1985 άρθρα 14,1).

·         Τη δημιουργία κοινοτικών τραπεζών σπόρων και την οριζόντια μέσω αυτών ανταλλαγή σπόρων, τις οποίες θα διαχειρίζονται τα κατά τόπους ενδιαφερόμενα μέρη, δηλαδή οι κατά τόπους γεωργικοί και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί.

·         Τη διαμόρφωση ολοκληρωμένου εθνικού συστήματος διαχείρισης των υδάτινων πόρων, ιδιαίτερα στη χώρα μας, σύμφωνα με την οδηγία 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία θεσπίζει τις βασικές αρχές μιας βιώσιμης πολιτικής των υδάτων και προβλέπει την προστασία και βελτίωση της ποιότητας και εξασφάλιση της επάρκειας του νερού για τις ανθρώπινες κοινωνίες και τα οικοσυστήματα ως δημόσιο αγαθό και όχι ως εμπόρευμα. Επιβάλλεται η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η διαμόρφωση μέτρων για την εξορθολογιστική χρήση του νερού και την σε βάθος ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού ως προς την διαχείρισή του.

·         Τη διαχείριση των υδάτινων πόρων από τους ίδιους τους αγρότες εντός ενός πλαισίου συνεργασίας και λήψης αποφάσεων, που θα εγγυάται την αειφόρο και δίκαιη χρήση τους.

·         Τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος με την επεξεργασία των τροφίμων – όπου αυτό είναι εφικτό - πλησίον του τόπου προέλευσης, γεγονός που θα μειώσει την μεταφορά πρώτων υλών και επεξεργασμένων τροφών σε μεγάλες αποστάσεις, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε γεωργία και κτηνοτροφία σε τοπικό επίπεδο και ανάπτυξη της οικοτεχνίας και του συνεταιριστικού-συνεργατικού πνεύματος.

·         Την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την υιοθέτηση διατροφικών προτύπων σύμφωνα με τις καθημερινές ατομικές διατροφικές ανάγκες τους, τις κλιματολογικές συνθήκες του τόπου τους, αλλά και τις διαθέσιμες πρώτες ύλες, φυτικής και ζωικής προέλευσης για την παρασκευή των γευμάτων, ανάλογα με την εποχή του χρόνου, για την αξιοποίηση της εγχώριας βιοποικιλότητας (χλωρίδας και πανίδας). Ο ρόλος των γονέων στη διαμόρφωση σωστών διαιτητικών συνηθειών και στην παροχή μιας θρεπτικής και υγιεινής διατροφής για τα παιδιά είναι εξαιρετικά σημαντικός, κυρίως κατά τη προσχολική ηλικία.

Οι ΦτΦ  προτείνουν και διεκδικούν:

α) μια «Αγροτική Πολιτική Αυτοδυναμίας Τροφίμων» (people’s food sovereignty) που θα δίνει το δικαίωμα και θα εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις στους λαούς να οργανώσουν τη γεωργική, την κτηνοτροφική και αλιευτική τους πολιτική, τόσο στην παραγωγή όσο και στη διάθεση, με κριτήρια οικολογικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά.

β) μια πολιτική που θα αντιμετωπίζει την τροφή ως δικαίωμα και όχι ως κερδοσκοπικό εμπόρευμα.

Το Ελληνικό Δίκτυο Περιβαλλοντικών Κοινωνικών Οργανώσεων «ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ» ιδρύθηκε το 2007 και αποτελεί τμήμα της Διεθνούς Περιβαλλοντικής Οργάνωσης Friends of Nature/NFI (1895). Στους NFI  http://www.nfi.at συμμετέχουν 45  εθνικές οργανώσεις απ΄ όλο τον κόσμο με περισσότερα από 500.000 μέλη. Οι NFI συμπεριλαμβάνονται στους GREEN10/G10 που είναι οι δέκα μεγαλύτερες περιβαλλοντικές οργανώσεις στον κόσμο.