Βιβή Λεμπίδα "Κλιματική Αλλαγή και Τουρισμός" [η περίπτωση της Χαλκιδικής]

[Το άρθρο της Βιβής Λεμπίδα "Κλιματική Αλλαγή και Τουρισμός"  δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Κύτταρο Ιερισσού", τ.11. Οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον και στα δύο θέματα α) Κλιματική αλλαγή β) τουρισμός. Ως βασικό θέμα για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, 5 Ιουνίου 2015, είχαμε την κλιματική αλλαγή [ΕΔΩ ΕΔΩ] ενώ σε παλαιότερη ανάρτηση είχαμε παρουσιάσει την περίληψη της Τράπεζας της Ελλάδας «Ελληνικός τουρισμός και κλιματική αλλαγή: πολιτικές προσαρμογής και νέα στρατηγική ανάπτυξης»  [ΕΔΩ]. Για το θέμα "τουρισμός και κλιματική αλλαγή" παρουσιάζουμε με την ευκαιρία την έκδοση των Naturefriends International / Respect "Turism Development in a Changing Climate"]

Κλιματική Αλλαγή και Τουρισμός 

Tα τελευταία χρόνια, ακόμα και στην περιοχή μας, γινόμαστε μάρτυρες ακραίων καιρικών φαινομένων. Παρατηρούμε κατά τους θερινούς μήνες παρατεταμένες περιόδους υψηλών θερμοκρασιών. Κοινή παραδοχή όλων είναι ότι υπάρχει μια επιμήκυνση του καλοκαιριού προς το φθινόπωρο, κι ακόμα γνωρίζουμε ότι κατά τις προηγούμενες δεκαετίες το χιόνι κάλυπτε για καιρό ειδικά τα ορεινότερα τμήματα του Δήμου μας, γεγονός που δεν συμβαίνει σήμερα. Όλες τις παραπάνω αλλαγές αλλά και άλλες που δεν τις αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινότητα μας, αν τις αθροίσουμε μας οδηγούν με βεβαιότητα στην παραδοχή ότι η κλιματική αλλαγή συμβαίνει και είναι πράγματι γεγονός.

Είναι σαφές ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα τελευταία 150 χρόνια με την εκβιομηχάνιση, την αλόγιστη χρήση ορυκτών πόρων, την αποψίλωση των δασών και την έλλειψη διαχείρισης απορριμμάτων έγινε μια πρωτοφανής παρέμβαση στον κύκλο του διοξειδίου του άνθρακα (CO­2) και άλλων στοιχείων της ατμόσφαιρας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεων τους, σχηματίζοντας μια φυσική "κουβέρτα" αυτών των αερίων η οποία καλύπτει τη γη και φυλακίζει την ηλιακή ενέργεια.

Ακόμα και με τη σημερινή μέση αύξηση της θερμοκρασίας κατά 0,8°C, σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, ήδη παρατηρούμε σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας δε σημαίνει απαραίτητα πιο ζεστό κλίμα σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, μεταβάλλει το κλιματικό σύστημα, συμβάλλοντας στην αύξηση εμφάνισης ακραίων και απρόβλεπτων καιρικών φαινομένων. Έτσι άλλες περιοχές θα είναι πιο ζεστές, άλλες πιο κρύες.

Ανάλογα θα επηρεαστούν και τα επίπεδα υγρασίας του πλανήτη είτε δημιουργώντας συνθήκες ξηρασίας, είτε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες βροχόπτωσης. Μια από τις σοβαρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι η ξηρασία, γι΄αυτό το λόγο σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, συγκαταλέγεται στις 18 πιο τρωτές χώρες του πλανήτη!

Σε μια πρόσφατη έρευνα του WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών με τίτλο το ‘’Το αύριο της Ελλάδας’’, επιχειρήθηκε η πρόβλεψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής για το άμεσο μέλλον (2021-2050) στον Ελλαδικό χώρο. Ο νομός Χαλκιδικής λαμβάνεται υπόψη ως ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς νομούς της χώρας μας στον τομέα της τουριστικής δραστηριότητας και με βάση αυτό το χαρακτηριστικό του επικεντρώνονται οι επιπτώσεις.

Η ζήτηση μιας περιοχής ως τουριστικός προορισμός είναι στενά συνδεδεμένη με το κλίμα του. Έτσι στην περιοχή μας η τουριστική περίοδος ξεκινά κατά τα μέσα της Άνοιξης, κορυφώνεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και σταδιακά μειώνεται από τα μέσα Σεπτέμβρη. 

Σύμφωνα λοιπόν μ΄ αυτήν την έρευνα , προβλέπεται ότι στο μέλλον θα υπάρξει αύξηση στον αριθμό των καυτών ημερών όπου η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 35°C, με αποτέλεσμα να έχει σημαντική επίπτωση στη δυσφορία του πληθυσμού. Για τη Χαλκιδική προβλέπεται μια αύξηση της τάξης των 10 ημερών. Τέτοιες πιθανές μελλοντικές υψηλές θερινές θερμοκρασίες μπορεί να οδηγήσουν σε σταδιακή μείωση του θερινού τουρισμού, αλλά σε αύξηση του την άνοιξη και ενδεχομένως το φθινόπωρο. Έτσι θα κατανεμηθεί περισσότερο ομοιόμορφα η άφιξη των επισκεπτών συντελώντας μ΄ αυτόν τον τρόπο σε μια επιμήκυνση και εξομάλυνση της τουριστικής περιόδου. 

Επίσης αναφέρεται η μεταβολή μιας άλλης παραμέτρου πολύ σημαντικής για τις τουριστικές περιοχές. Η μεταβολή στον αριθμό των θερμών νυχτών ανά έτος, οι αποκαλούμενες και ως «τροπικές νύχτες», όπου η νυχτερινή θερμοκρασία υπερβαίνει τους 20°C. Όλες οι τουριστικές τοποθεσίες θα αντιμετωπίσουν περίπου έναν επιπλέον μήνα «θερμών νυχτών» ανά έτος. Αυτό σε συνδυασμό με τα αυξημένα επίπεδα υγρασίας κοντά στη θάλασσα, αναμένεται να αυξήσει τη δυσφορία των τουριστών. Μια «τροπική νύχτα» που ακολουθεί μια ημέρα «καύσωνα» μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα θερμικής επιβάρυνσης και δυσφορίας του πληθυσμού. 

Εξετάστηκαν επίσης οι μεταβολές στον αριθμό των ημερών που μοιάζουν με τις θερινές ανά έτος. Ως «θερινή ημέρα» ορίζεται μία ημέρα με μέγιστη θερμοκρασία άνω των 25°C. Περισσότερες από 20 επιπλέον θερινές ημέρες αναμένονται έως το 2050 σε όλες τις τουριστικές περιοχές της Ελλάδας. Αυτή η τιμή μπορεί να αυξηθεί σε 30 (δηλ. ένας επιπλέον μήνας ανά έτος) σε περιοχές κοντά σε ακτές. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η τουριστική περίοδος μπορεί να παραταθεί έως και 1 μήνα.

Μια άλλη σημαντική επίπτωση της υπερθέρμανσης στις τουριστικές περιοχές είναι η αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Επιπλέον 5 ημέρες θα απαιτήσουν εντατική ψύξη στη Χαλκιδική.

Τέλος θα υπάρξει αύξηση στην εμφάνιση κινδύνου δασικής πυρκαγιάς, μια παράμετρος μείζονος σημασίας για τις τουριστικές περιοχές. Ο υψηλός κίνδυνος δασικής πυρκαγιάς αυξάνεται κατά περίπου 10 ημέρες στον νομό μας Ένας αυξημένος αριθμός δασικών πυρκαγιών αλλάζει προς το χειρότερο την εικόνα ενός τοπίου και σίγουρα αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την επιλογή ενός τουριστικού προορισμού.

Επιπρόσθετα, η Τράπεζα της Ελλάδος σε ανάλογη έκθεση της με θέμα ‘’Οικονομικές και Φυσικές Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στον Κλάδο του Τουρισμού’’ που δημοσιεύτηκε το 2011, επισημαίνει πως το οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής για τη χώρα μας είναι εξαιρετικά υψηλό. Στο δυσμενέστερο σενάριο, το συνολικό κόστος ως το 2100 ανέρχεται στα 701 δις ευρώ. 

Όσον αφορά το σύνολο των τουριστικών περιοχών της χώρας η έρευνα καταλήγει σε δύο βασικά συμπεράσματα τα οποία θα πρέπει να είναι και οι στόχοι ενός εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού του τουρισμού. Αυτά είναι: η μείωση της εποχικότητας και η διασπορά του τουριστικού προϊόντος σε μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας. Σε γενικές γραμμές, για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι θα πρέπει να αναδειχθούν τα πλούσια φυσικά χαρακτηριστικά των διάφορων περιοχών της χώρας, να προωθηθούν ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, να δοθεί έμφαση στην προσέλκυση νέων στοχευμένων ομάδων τουριστών και τέλος να ληφθούν μέτρα μετριασμού του περιβαλλοντικού αποτυπώματος λειτουργίας των τουριστικών μονάδων. 

Εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι οι προαναφερθέντες εθνικοί στόχοι μπορούν να συμπεριληφθούν σε ένα ειδικότερο πλαίσιο σχεδιασμού σε επίπεδο Δήμου. Η περιοχή του Δήμου Αριστοτέλη με την πλούσια γεωμορφολογία της, με την αντίστοιχη ποικιλία στη βλάστηση, το τεράστιο εύρος παραγόμενων ποιοτικών τοπικών προϊόντων ανάμεσα στο Άγιο Όρος και την γενέτειρα του Αριστοτέλη, μας δείχνει από μόνη της τον μελλοντικό δρόμο ανάπτυξης συμβαδίζοντας παράλληλα με τους εθνικούς στόχους που προαναφέρθηκαν. Βασική προϋπόθεση είναι οι κάτοικοι της στο σύνολο τους, να αντιληφθούν και να κατανοήσουν τις μελλοντικές μεταβολές και δυσκολίες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Με σιγουριά μπορεί να πει κανείς ότι αν οι κάτοικοι της προνοήσουν από σήμερα κιόλας, αυτός ο τόπος έχει να προσφέρει πολλά, έστω ακόμα και κάτω από τέτοιες έντονες μελλοντικές περιβαλλοντικές πιέσεις.

Βιβή Λεμπίδα

Πίνακες 1,2

Πίνακας 1: Φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό

Άμεσες επιπτώσεις

• Αύξηση της θερμοκρασίας

• Άνοδος της στάθμης της θάλασσας

• Αλλαγές στην υγρασία και την ποιότητα του αέρα

• Αύξηση ξηρασίας

• Αύξηση της ρύπανσης

• Αύξηση του δείκτη δυσφορίας των επισκεπτών

• Μείωση βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων

• Συχνότερη εμφάνιση φωτοχημικού νέφους

• Αύξηση ακραίων γεγονότων (καταιγίδων, πλημμυρών, τυφώνων)

• Αύξηση πυρκαγιών και ασθενειών

• Καταστροφή ευαίσθητων οικοσυστημάτων

Έμμεσες επιπτώσεις

• Φθορές παράκτιων τουριστικών υποδομών

• Απαξίωση τουριστικών υποδομών λόγω έλλειψης φυσικών προϋποθέσεων χρήσης τους (ενδεικτικά, έλλειψη χιονιού για τα χιονοδρομικά κέντρα)

• Διείσδυση θαλάσσιου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα και υφαλμύρωση του πόσιμου νερού

• Μείωση διαθέσιμου νερού λόγω μείωσης βροχοπτώσεων

• Μείωση - εξάλειψη οικοτουριστικών υποδομών και δραστηριοτήτων

Πίνακας 2: Οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό

• Πιθανή μείωση αριθμού αφικνούμενων τουριστών • Πιθανή μείωση μέσου χρόνου παραμονής τους • Μείωση εποχικότητας • Μείωση διαθέσιμου εισοδήματος παγκοσμίως για τον τουρισμό λόγω της πτώσης ΑΕΠ οφειλόμενη στις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος • Αύξηση μέσου κόστους εξυπηρέτησης αφικνούμενων τουριστών • Κόστος αναγκαστικής διακοπής προσφερόμενης τουριστικής υπηρεσίας λόγω ακραίων φυσικών φαινομένων (κόστος ευκαιρίας ή  απωλεσθέντα έσοδα) • Έργα στην κατεύθυνση μείωσης ρύπανσης και αέριων εκπομπών • Έργα αντιμετώπισης των φυσικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και αντιμετώπισης ακραίων γεγονότων (φράγματα, συστήματα ανακύκλησης νερού) • Ανάγκη ανάπτυξης νέων καινοτόμων βιοκλιματικών υποδομών • Αυξημένο κόστος συντήρησης των παλαιότερων υποδομών • Έργα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου με ανθρωπογενές κεφάλαιο στην κατεύθυνση διατήρησης των θέλγητρων μίας περιοχής (πχ υποκατάσταση δάσους)