Κώστας Φωτεινάκης "Περιβάλλον και Υγεία – Η περίπτωση του ΧΥΤΑ Φυλής" (Ομιλία στο 18ο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Πολιτικής Υγείας (ΙΑΗPE)

[Κωνσταντίνος Κουτσονικόλας, Κώστας Φωτεινάκης στο χώρο του συνεδρίου - Κέντρο Διάδοσης Ερευνητικών Αποτελεσμάτων/ ΚΕ.ΔΕ.Α - Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο | 
Το συνέδριο είχε εξαιρετική επιτυχία σε όλα τα επίπεδα (οργάνωση, θεματολογία, συμμετοχές, συμπεράσματα]

---

Ομιλία στο 18ο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Πολιτικής Υγείας (ΙΑΗPE)

Θεσσαλονίκη, 21-24 Σεπτεμβρίου 2017

ΘΕΜΑ: Περιβάλλον και Υγεία – Η περίπτωση του ΧΥΤΑ Φυλής

Του Κώστα Φωτεινάκη

[Προέδρου του Ελληνικού Δικτύου ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece]

Α.

Οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece θεωρούν ότι το κοινό χαρακτηριστικό των κινημάτων για την προστασία του Περιβάλλοντος και της Υγείας είναι η πρόληψη, η αρχή της προφύλαξης και η αποκατάσταση του Περιβάλλοντος ή της Υγείας, στις περιπτώσεις εκείνες που έχουν προκληθεί βλάβες.

O ορισμός του Περιβάλλοντος¹, σύμφωνα με τον Ελληνικό νόμο 1650/86 περιγράφεται ως «…το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες».

Ο ορισμός της Υγείας σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.)²  περιγράφεται ό,τι «….είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας³ και όχι απλώς η απουσία νόσου ή αναπηρίας».

O Ελληνικός νόμος για το Περιβάλλον, το Ελληνικό Σύνταγμα, ο Π.Ο.Υ, οι Διεθνείς συμβάσεις  και ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός  Χάρτης³ συνδέουν το περιβάλλον με την υγεία, την πρόληψη και την προφύλαξη. Στη χώρα μας ωστόσο ελάχιστα εφαρμόζονται στον τομέα της πρόληψης και της προφύλαξης (τρία μόνο παραδείγματα: Ποταμός Ασωπός, Χρυσός – Σκουριές Χαλκιδικής, ΧΥΤΑ Φυλής). Ιδιαίτερα για το ΧΥΤΑ Φυλής στην Αττική, που δέχεται το 50% των αστικών αποβλήτων του πληθυσμού της χώρας, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καμία επιδημιολογική έρευνα⁴.

Β.

ΧΥΤΑ ΦΥΛΗΣ | Επιτροπή Αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου: «…η κατάσταση του περιβάλλοντος στη Φυλή είναι ένα μνημείο περιβαλλοντικού χάους, αρρώστιας και ανθρώπινου πόνου, τουλάχιστον για τις επόμενες 3 γενιές…»

Η έκθεση της Επιτροπής Αναφορών⁵ του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου χαρακτηρίζει το ΧΥΤΑ Φυλής ως «Μνημείο περιβαλλοντικού χάους»  και σημειώνει τα εξής: «λαμβάνοντας υπόψη ότι έχουν κατατεθεί αναφορές πολιτών για την απολύτως απαράδεκτη κατάσταση στη Φυλή… (Διαπιστώνουμε) ότι «….η κατάσταση του περιβάλλοντος στη Φυλή είναι ένα μνημείο περιβαλλοντικού χάους, αρρώστιας και ανθρώπινου πόνου, τουλάχιστον για τις επόμενες 3 γενιές. Στο μεταξύ, ζητάμε από τις ελληνικές αρχές και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσουν άμεσα την πραγματοποίηση Τοξικολογικής, Επιδημιολογικής μελέτης, από ανεξάρτητους διεθνείς φορείς στον πληθυσμό του Δήμου Φυλής».

Μετά από την κινητοποίηση πολιτών και κινημάτων έχει εξαγγελθεί πρόσφατα από την Περιφέρεια Αττικής/ΕΔΣΝΑ η «Διεξαγωγή επιδημιολογικής έρευνας και εκτίμησης περιβαλλοντικών παραμέτρων στην Ο.Ε.Δ.Α. Δυτικής Αττικής (σ.σ. ΧΥΤΑ Φυλής) και την ευρύτερη περιοχή της⁶».

  

Τα κινήματα πολιτών έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο για να πραγματοποιηθεί επιτέλους, έστω και μετά από 40 χρόνια λειτουργίας του ΧΥΤΑ Φυλής η «επιδημιολογική έρευνa και η εκτίμηση περιβαλλοντικών παραμέτρων» και εξακολουθούν να διεκδικούν την άμεση υλοποίηση ενός αποκεντρωμένου δίκαιου συστήματος διαχείρισης αστικών αποβλήτων που να σέβεται το περιβάλλον και την υγεία των εργαζομένων και των κατοίκων.

  

Σημειώνουμε ότι σύμφωνα με αντίστοιχη επιδημιολογική έρευνα που έγινε για τις επιπτώσεις στην υγεία στην Περιφέρεια Λάτσιο της Ιταλίας, σε ένα δείγμα που 242.000 ανθρώπων που κατοικούσαν κοντά σε χωματερές,  και δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό επιδημιολογίας "International Journal of Epidemiology", οι επιστήμονες ανέλυσαν τα στοιχεία για τις εισαγωγές σε νοσοκομεία, για τη νοσηρότητα και για τη θνησιμότητα των περιοίκων και κατέληξαν ότι «Οι χωματερές απειλούν τους πνεύμονες όσων ζουν σε ακτίνα έως πέντε χιλιομέτρων».

Διαπιστώθηκαν αυξημένα περιστατικά αναπνευστικών παθήσεων και καρκίνου των πνευμόνων, ιδίως μεταξύ των παιδιών, αλλά όχι καρδιαγγειακών. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι ο «αερομεταφερόμενος» κίνδυνος προέρχεται από την εισπνοή τοξινών, μικροοργανισμών, αερολυμμάτων και άλλων πτητικών ουσιών από τις χωματερές. Επιπλέον, οι τελευταίες μπορεί να επιβαρύνουν το έδαφος και το νερό της περιοχής⁷.

Όσον αφορά το έδαφος της ευρύτερης  περιοχής γύρω από το ΧΥΤΑ Φυλής η επιβάρυνση έχει διαπιστωθεί από ερευνητές του Πανεπιστημίων Αθηνών με επικεφαλής του καθηγητή Γεωλογίας Ευθύμιο Λέκκα, οι οποίοι ανίχνευσαν βαρέα μέταλλα .

Όπως αναφέρει ο κ. Λέκκας⁸ «Από την Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο ως τις παρυφές της Φυλής και των Αχαρνών όλες οι μετρήσεις σε βάθος 20, 50, 70 και 100 μέτρων ανίχνευσαν κάδμιο, αρσενικό, κυάνιο, μόλυβδο και ψευδάργυρο». Το υπέδαφος μιας ολόκληρης περιοχής θεωρείται πλήρως κατεστραμμένο. «Σε όλη αυτή την έκταση δεν μπορεί να γίνει καμία γεώτρηση, ενώ δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί η επιφάνεια για καλλιέργειες. Όσο πιο κοντινές στη χωματερή ήταν οι περιοχές από όπου είχαν ληφθεί τα δείγματα, τόσο οι ρύποι ανιχνεύονταν ακόμα και σε μηδενικό βάθος - στην επιφάνεια του εδάφους».

Γ.

Μεταπτυχιακό της Ιατρικής Σχολής Αθηνών με θέμα: «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΜΕ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ».

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέτουμε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα ξεκίνησε το 2004.  Είναι θετικό το γεγονός ότι το νέο πρόγραμμα της τρέχουσας περιόδου, εκτός από τους κατόχους πτυχίων ΑΕΙ Τμημάτων Ιατρικής, Βιολογίας, Κτηνιατρικής, Φαρμακευτικής, απευθύνεται και σε άλλες ειδικότητες όπως Χημείας, Χημικών Μηχανικών, Πληροφορικής, Γεωλογίας, Γεωγραφίας, Φυσικής, Μαθηματικών, Στατιστικής.

Ωστόσο οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι παρά το γεγονός ότι ορισμένα τμήματα ή εργαστήρια των  Ελληνικών  Πανεπιστημίων – και ειδικότερα ορισμένοι ευαίσθητοι και πολιτικοποιημένοι καθηγητές -  αναδεικνύουν τις επιπτώσεις της ρύπανσης στη δημόσια υγεία,  τα κινήματα πολιτών δεν αξιοποιούν τα συμπεράσματα με τον καλύτερο τρόπο, ή ακριβέστερα, θέτουν πολύ χαμηλά στην ατζέντα τους επιδημιολογικές μελέτες ή άλλες έρευνες που δημοσιεύονται.

Δύο μόνο παραδείγματα μη αξιοποίησης από τα κινήματα, στο βαθμό που θα έπρεπε, επιστημονικών συμπερασμάτων για τις δραματικές επιπτώσεις μεγάλων έργων στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία:

Γ.1 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ | Ποταμός Ασωπός: Η Νέα επιδημιολογική μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών (Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής) που παρουσιάστηκε⁹ τέλος του 2016, υποδεικνύει τον πολλαπλασιασμό συγκεκριμένων μορφών καρκίνου στον Δήμο Σχηματαρίου, ενώ αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν στο μέλλον θα εξακολουθήσουν να έχουν όλοι όσοι έπιναν επί σειρά ετών νερό με εξασθενές χρώμιο. 

Γ.2 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ | Σκουριές – Χαλκιδικής:

Το «Συμβούλιο Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης»  που του ανατέθηκε να εκφράσει την άποψή του για τη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» της εταιρείας ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ αποφαίνεται¹⁰ για το θέμα:

Ειδικότερα, τα προτεινόμενα έργα στις Σκουριές (νέο μεταλλείο, εργοστάσιο εμπλουτισμού και χώροι απόθεσης εξορυκτικών αποβλήτων) χαρακτηρίζονται από σημαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δεν απαντά ικανοποιητικά στις εκτιμήσεις και τις εύλογες ανησυχίες για δυσμενείς επιπτώσεις. Αναφέρονται ενδεικτικά οι επιπτώσεις:

α) στο φυσικό περιβάλλον (περιοχή αρχέγονου δάσους με πολλά προστατευόμενα είδη), 

β) στους υδατικούς πόρους (ταπείνωση στάθμης του υπόγειου νερού, πιθανή ενίσχυση της έντασης και της επικινδυνότητας των πλημμυρικών φαινομένων, κίνδυνος ρύπανσης από τις πρόσθετες δραστηριότητες), και 

γ) στην ποιότητα του αέρα της ευρύτερης περιοχής (υψηλά επίπεδα σωματιδιακής ρύπανσης τα οποία σε πολλές περιπτώσεις θα υπερβαίνουν τα θεσπισμένα όρια για την προστασία της υγείας).

Και καταλήγει το Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ: «Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, το Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ προτείνει να μην γίνει αποδεκτή η ΜΠΕ και να μην προχωρήσει η αδειοδότηση του έργου».

Επαναλαμβάνω ότι μερική αξιοποίηση, ή μικρής διάρκειας και επιμέρους αναφορές σε επιστημονικά συμπεράσματα για τις επιβαρυντικές επιπτώσεις επενδύσεων στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, μπορεί να έγιναν από τα κινήματα, δεν αξιοποιήθηκαν όμως με επικοινωνιακό  τρόπο και σε προτεραιότητα που τους επέτρεπε η εγκυρότητα και το επιστημονικό τους βάρος.

Δ.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ που υποβάλλω στο στρογγυλό τραπέζι αλλά και προς σε κάθε ακτιβιστή και αγωνιστή για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας είναι η αξιοποίηση στον αγώνα με καλύτερο τρόπο των επιστημονικών μελετών από τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ της χώρας μας, ή άλλων επιστημονικών ερευνητικών κέντρων, ινστιτούτων ή και συλλογικών επεξεργασιών, όπως του Κοινωνικού Ιατρείου Θεσσαλονίκης¹¹ με τίτλο «Σκουριές – Θεσσαλονίκη:ένας καρκίνος δρόμος».

Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν τέτοιου είδους επιδημιολογικές έρευνες ή μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, προτείνω να διεκδικηθούν από τα κινήματα για να γίνουν και να αξιοποιηθούν στον αγώνα για ένα καλύτερο περιβάλλον, για μια καλύτερη υγεία, στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1.       ΝΟΜΟΣ: 1650/86 (ΦΕΚ 160/Α/16-10-86)

2.       Ο ισχύων ορισμός της Υγείας περιλαμβάνεται στον πρόλογο του καταστατικού του Π.Ο.Υ.  (07.04.1948).

3.       ΕΚΧ, Ν.1426/1984 – άρθρα 11, 12,13, (ΦΕΚ 32/Α/21.3.1984)

4.       ΕΚΧ, άρ.11, παρ.3 «Να προλαβαίνουν, κατά το δυνατό, τις επιδημικές και άλλες ασθένειες»

5.       Έκθεση της  Επιτροπής Αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου, 18 – 20.09.2013.

6.       ΦΕΚ: ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΕΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ, 13 Απριλίου 2017/ Αρ. Φύλλου 158.

7.       ΕΦΣΥΝ http://www.efsyn.gr/arthro/apeili-gia-toys-pneymones-i-zoi-konta-se-homateres

8.       ΤΑ ΝΕΑ 25/1/2007

9.       ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16/12/2016 http://www.kathimerini.gr/888174/article/epikairothta/ellada/parathrhthrio-toy-panepisthmioy-a8hnwn-gia-thn-ygeia-ston-aswpo

10.   http://www.oikoen.gr/index.php/2009-05-27-06-01-23/53-2009-06-05-19-48-46/617-2011-03-12-23-56-56

11. ΚΙΘ http://www.kiathess.gr/gr/yliko/arthra/275-skouries-thessaloniki-enas-karkinos-dromos-keimeno

Κώστας Φωτεινάκης

Πρόεδρος των ΦτΦ