Σπάνιες υποθαλάσσιες γεωμορφές στην ανατολική Ζάκυνθο | Η εργασία προκάλεσε Παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον

Οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece παρουσιάζουν την έρευνα "Σπάνιες υποθαλάσσιες γεωμορφές στην ανατολική Ζάκυνθο". Υπογραμμίζουμε τη συνεργασία του "Εθνικού και Καποδιστριακού  Πανεπιστημίου - Αθηνών |Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος"  με την "Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων"  και με την τοπική κοινωνία της Ζακύνθου.

Αναφορά στην Κοσμητεία του Πανεπιστημίου | Διακρίσεις [ΕΔΩ]

Η εργασία προκάλεσε Παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικά: 

Η εργασία στο Περιοδικό Marine and Petroleum Geology [ΕΔΩ]

Παρουσίαση της εργασίας στο CNN Underwater 'lost city' is a natural phenomenon, say scientists [ΕΔΩ]

Εικόνα 1: αλλεπάλληλες φυλλοειδείς - δακτυλιοειδείς αποθέσεις [pockmarks]. Πρόκειται για μαλακό υλικό με χαρακτηριστικά λεπτόκοκκης ιλυώδους λάσπης που έχει αποτεθεί σε λεπτά, φυλλοειδή στρώματα, σε διαδοχικούς κύκλους. Εμφανίζουν διαφορική υποθαλάσσια διάβρωση, που πιθανότατα προκαλείται από τη δράση των ισχυρών ρευμάτων του πυθμένα.

[λήψη από Πέτρο Τσαμπουράκη και Μάδγα Αθανασούλα, Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων]
---------------------

Σπάνιες υποθαλάσσιες γεωμορφές στην ανατολική Ζάκυνθο

Εισαγωγή

Συγγραφή:

Μ. Σταματάκης [Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος]

&

Μ. Αθανάσουλα και Π. Τσαμπουράκης [Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων]

Τον Οκτώβριο του 2013, ερευνητικό καταδυτικό κλιμάκιο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, αποτελούμενο από την καταδυόμενη αρχαιολόγο Μαγδαληνή Αθανασούλα και τους δύτες-τεχνικούς βυθού Γρηγόριο Οικονομόπουλο και Πέτρο Τσαμπουράκη, μετέβη με εντολή της Προϊσταμένης της Υπηρεσίας αρχαιολόγου Δρ. Αγγελική Σίμωσι στο ανατολικό τμήμα της νήσου Ζακύνθου, μετά από πρόσκληση του Δήμου Ζακύνθου, προκειμένου να ερευνήσει και να αποτυπώσει σε συνεργασία με τους τοπογράφους-μηχανικούς του νησιού Σπίνο Διονύσιο και Σταυρίδη Γεώργιο, υποθαλάσσια ευρήματα, τα οποία αρχικά είχαν υποδειχθεί και περιγραφεί ως αρχαιολογικά.

Ειδικότερα, το μέγεθος και η συμμετρία της κυλινδρικής μορφής και του εξωτερικού δακτυλιόσχημου ανάγλυφου των αρχικών ευρημάτων παρέπεμπαν σε διαβρωμένες από την ενέργεια του θαλασσίων ρευμάτων, λίθινες βάσεις κιόνων. Η δε μεγάλη οπή στο μέσον, επίσης συμμετρική, ερμηνεύτηκε ως πιθανή υποδοχή ξύλινων κορμών κιόνων.

Η  αρχική αυτή εκτίμηση, ότι πρόκειται δηλαδή για βάσεις κιόνων, υποδείκνυε πιθανή ύπαρξη κτηριακών καταλοίπων και δεν απέκλειε οι σε κοντινή απόσταση ευρισκόμενοι υποθαλάσσιοι επίπεδοι σχηματισμοί που έμοιαζαν με πλακόστρωτα, να ήταν επίσης ανθρωπογενείς κατασκευές, εσωτερικά δάπεδα κτηρίων ή δρόμοι.

Η  προσεκτική και διεξοδικότερη όμως διερεύνηση των ευρημάτων, η πλήρης απουσία άλλων αρχαιολογικών τεκμηρίων στον περιβάλλοντα χώρο στον οποίο αυτά εντοπίστηκαν και η αποκάλυψη νέων σχηματισμών με ασύμμετρη μορφολογία, δημιούργησαν ερωτηματικά και αμφιβολίες ως προς την αρχική εκτίμηση και έστρεψε τις υποψίες της αρχαιολογικής ομάδας προς την κατεύθυνση, ότι ίσως πρόκειται για ιδιόμορφο και σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο.

Για το σκοπό αυτό ενώθηκε με την αρχική ομάδα ο Καθηγητής του Εθνικού και

Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Μιχαήλ Σταματάκης, ο οποίος μελετά τη γεωλογία του νησιού από το 1984, συνεπικουρούμενος από δύο νέους επιστήμονες γεωλόγους που δραστηριοποιούνται στο νησί, την Ντένια Στουφή και τον Νίκο Βούτο, προκειμένου να ερευνήσουν τα δεδομένα και να δώσουν επιστημονικές και τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ερωτηματικά που δημιουργήθηκαν. Η ερευνητική ομάδα είχε καθ’ όλο το διάστημα της έρευνας την αμέριστη στήριξη των εκπροσώπων των τοπικών αρχών.

  

Εργασίες στο πεδίο και στο εργαστήριο

Την πραγματοποίηση της έρευνας, προκειμένου να πιστοποιηθεί η ανθρωπογενής προέλευση των ευρημάτων ανέλαβε η αρμόδια Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού-Τουρισμού.

Διεξήχθησαν καθημερινές ερευνητικές καταδύσεις με αυτόνομες αναπνευστικές συσκευές, οι οποίες υποστηρίζονταν επιφανειακά από πλωτό της Εφορείας Εναλίων και ένα ακόμα τοπικό σκάφος. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε και τοπογραφική αποτύπωση των ευρημάτων από τους δύο προαναφερόμενους τοπογράφους-μηχανικούς.

Μετά από διεξοδική επί τόπου εξέταση των ευρημάτων, που συνοδεύθηκε από επιφανειακό καθαρισμό, μετρήσεις και φωτογράφηση των διαφόρων στοιχείων, καθώς και δειγματοληψία των διαφόρων μορφολογικών τύπων που εντοπίστηκαν.

Οι μορφές που εμφανίζονται κατατάσσονται σε τρείς ομάδες:

I.    αλεπάλληλες φυλλοειδείς-δακτυλιοειδείς αποθέσεις [pockmarks]

Εικόνα 1

II.  II. μορφές ‘καμινάδας’ [chimney-like structures]

III. III. μορφές ‘πλακόστρωτων’ [carbonate pavements]

Διεξαγωγή εργαστηριακών μετρήσεων και αναλύσεων

Συγγραφή:

Μ. Σταματάκης [Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος]

Χημικές & ορυκτολογικές αναλύσεις

Η ανάλυση αντιπροσωπευτικών δειγμάτων με τις μεθόδους XRD, SEM και XRF έδειξε κυριαρχούν αυθιγενείς φάσεις ανθρακικών ορυκτών του ασβεστίου - μαγνησίου – σιδήρου, καθώς και σφαιροειδή συσσωματώματα σιδηροπυρίτη. . Άλλα συστατικά περιλαμβάνουν το χαλαζία, αργιλικά ορυκτά και αστρίους.

Ισότοπα – πολωτικό μικροσκόπιο

Μετά την ολοκλήρωση των ως άνω αναλύσεων, κρίθηκε σκόπιμο η μελέτη λεπτοτομών στο πολωτικό μικροσκόπιο, καθώς και η μελέτη της ισοτοπικής σύστασης των αυθιγενών ανθρακικών ορυκτών που συνθέτουν τα ευρήματα. Οι

εξειδικευμένες αυτές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν στα εργαστήρια του Βρετανικού Πανεπιστημίου East Anglia στο Norwich, με συντονιστή τον καθηγητή του ιδίου Πανεπιστημίου Julian Andrews.

Αποτελέσματα

Ο συνδυασμός των αναλυτικών δεδομένων οδήγησε τους ερευνητές να διατυπώσουν την γνώμη ότι τα ευρήματα είναι τυπικά ορυκτογένεσης οφειλόμενης σε παλαιές διαφυγές αερίων, παρόμοιων με αυτές που εμφανίζονται στο σύγχρονο πυθμένα της θάλασσα, αλλά και σε παλαιο-πυθμένες, όπως της Βόρειας Θάλασσας και της Αδριατικής.

Μικρόβια που ζούσαν στον πυθμένα κατά το παρελθόν, χρησιμοποίησαν τον άνθρακα του μεθανίου ως «καύσιμο» Η μικροβιακή οξείδωση του μεθανίου άλλαξε τη χημεία των ιζημάτων, σχηματίζοντας ένα είδος φυσικού «τσιμέντου», το οποίο συνεκτικοποιεί τοπικά τις σύγχρονες χαλαρές αποθέσεις σε ιδιόμορφους σχηματισμούς. Οι ως άνω γεωμορφές της ανατολικής Ζακύνθου είναι σπάνιες, μια και αναπτύσσονται σε πολύ ρηχά νερά, σε αντίθεση με άλλες που είναι σχετικά συνηθισμένες, σε βάθη εκατοντάδων ή και χιλιάδων μέτρων.

Τα πλήρη αποτελέσματα της διετούς εργαστηριακής έρευνας δημοσιεύονται στις 3 Ιουνίου 2016 στο Περιοδικό Marine and Petroleum Geology, υπό τον τίτλο: ‘Exhumed hydrocarbon-seep authigenic carbonates from Zakynthos island (Greece): Concretions not archaeological remains’

 Προοπτικές

Από το 2014 υπήρχε η σκέψη εκ μέρους του Δήμου Ζακύνθου, των ήπιων δράσεων με σκοπό τη δημιουργία Γεωπάρκου, όπου θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα καταδυτικό κέντρο. Στις αρχές του 2016 και στο πλαίσιο Ευρωπαϊκού Προγράμματος INTERREG 2016 Ελλάδα-Ιταλία, υποβλήθηκε πρόταση ανάδειξης της εν λόγω περιοχής, στην οποία, εκτός του ΕΚΠΑ που είναι ο Συντονιστής της Πρότασης, συμμετέχει ο Δήμος Ζακύνθου, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, το ΕΛΚΕΘΕ, Κροατικοί και Ιταλικοί φορείς που έχουν σημαντική εμπειρία σε αντίστοιχες γεωμορφές της Αδριατικής. Αναμένεται η αξιολόγησή του εντός του έτους.

Ευχαριστίες εκφράζονται στην Δρ. Αγγελική Σίμωσι, προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της Υπηρεσίας στήριξε αποφασιστικά αυτό το εγχείρημα στα αρχικά στάδια, διαθέτοντας το κατάλληλο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και την απαραίτητη τεχνική υποδομή, στον πρώην αντιδήμαρχο σε πολιτιστικά θέματα του Δήμου Ζακυνθίων Άκη Λαδικό και στον πρώην πρόεδρο της τοπικής κοινότητας Σοφοκλή Γλαρό για την αμέριστη συμπαράστασή τους στην αρχική φάση των ερευνών πεδίου.