Ριζικές αλλαγές τώρα, στην ανακύκλωση και στη διαχείριση των αποβλήτων
Σε συνέχεια των παρεμβάσεών της για τα ζητήματα της ανακύκλωσης, η ΠΡΩΣΥΝΑΤ καταθέτει αναλυτική πρόταση, η οποία περιλαμβάνει τις, κατά τη γνώμη της, προτεραιότητες στην κατεύθυνση της υλοποίησης του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και της ριζικής αναθεώρησης του συστήματος της ανακύκλωσης. Περιλαμβάνει τις εξής ενότητες:
1. Αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδίων (ΠΕΣΔΑ)
2. ΣΔΙΤ
3. Καύση
4. Δημόσιος φορέας διαχείρισης αποβλήτων
5. Νομοθετικές πρωτοβουλίες
6. Ριζική αναθεώρηση του συστήματος ανακύκλωσης
7. Χρηματοδότηση
8. Συμβουλευτική υποστήριξη και τεχνική βοήθεια
Το πλήρες κείμενο της πρότασης, που παρατίθεται στη συνέχεια, έχει υποβληθεί στον αναπληρωτή υπουργό περιβάλλοντος κ. Τσιρώνη, στο Γ.Γ. συντονισμού διαχείρισης αποβλήτων κ. Καπετάνιο και στον πρόεδρο του ΕΟΑΝ κ. Πολιτόπουλο.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΣΔΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ
Η ολοκλήρωση του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και η επικύρωσή του αποτελούν εξέλιξη κομβικής σημασίας. Το ΕΣΔΑ, παρά τα όποια προβληματικά του σημεία, ενσωματώνει βασικές κινηματικές διεκδικήσεις στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων. Και για το λόγο αυτό συγκεντρώνει μια απροκάλυπτη επίθεση αμφισβήτησης της αξιοπιστίας του και υπονόμευσής του, στην πράξη. Από τους πολιτικούς υποστηρικτές του συγκεντρωτικού μοντέλου διαχείρισης και των φαραωνικών έργων ΣΔΙΤ, τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, το επιχειρηματικό και επιστημονικό «λόμπι» της καύσης, αλλά και την ηγεσία της ΚΕΔΕ.
Η υπεράσπιση και του «γράμματος» και του «πνεύματος» του ΕΣΔΑ αποτελεί πρωτεύουσα πρόκληση. Τόσο για τους πολίτες και τα κινήματά τους, όσο και για την ίδια την κυβέρνηση, τα αρμόδια υπουργεία και την αυτοδιοίκηση πρώτου και δεύτερου βαθμού. Το κλίμα της έντονης κινητικότητας, που έχει πυροδοτηθεί στις τοπικές κοινωνίες και στους δήμους, έρχονται να σκιάσουν πολλά ανησυχητικά σημάδια, ορισμένα εκ των οποίων υποδηλώνουν σαφή διάσταση λόγων και έργων. Σε αυτές τις συνθήκες, θεωρούμε σκόπιμο να καταθέσουμε τις σκέψεις και τις προτάσεις για τις βασικές προτεραιότητες της κρίσιμης περιόδου που διανύουμε, σε ότι αφορά στην υλοποίηση του ΕΣΔΑ και του στόχου για ριζική αναθεώρηση του συστήματος ανακύκλωσης:
1. Αναθεώρηση ΠΕΣΔΑ
Τα προβλήματα αφορούν, αφενός, στην καθυστέρηση της αναθεώρησης και, αφετέρου, στο περιεχόμενό της, δηλαδή στην εναρμόνιση των ΠΕΣΔΑ με το ΕΣΔΑ. Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας έχει αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια της κάθε περιφέρειας, με τα αρμόδια υπουργεία να φαίνονται ανίκανα να τη διασφαλίσουν έγκαιρα.
Ως προς το πρώτο ζήτημα, το ΕΣΔΑ προέβλεπε την ολοκλήρωση της αναθεώρησης των ΠΕΣΔΑ έως 30/9/2015. Στην πράξη, ελάχιστες περιφέρειες έχουν καταλήξει σε οριστικές αποφάσεις και ακόμη λιγότερες έχουν δρομολογήσει τη διαδικασία εκπόνησης ΣΜΠΕ της αναθεώρησης των ΠΕΣΔΑ, που θα πρέπει να οδηγήσει σε απόφαση στρατηγικής περιβαλλοντικής εκτίμησης, σύμφωνα και με την εγκύκλιο του ΓΓ συντονισμού διαχείρισης αποβλήτων (550/15.9.2015). Η καθυστέρηση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την αδυναμία εκταμίευσης μεγάλου μέρους των διαθέσιμων πόρων, αυτών του ΣΕΣ 2014-2020.
Ως προς το δεύτερο ζήτημα, χωρίς να υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα, προκύπτει ότι υπάρχει δυστοκία στην προσαρμογή των αναθεωρημένων σχεδίων με το νέο ΕΣΔΑ. Σε πολλές περιπτώσεις, με χαρακτηριστικότερη αυτή της περιφέρειας Αττικής, τα ΠΕΣΔΑ έχουν γενικό και αόριστο χαρακτήρα και δεν προσδιορίζουν με επάρκεια το φυσικό αντικείμενο, δηλαδή τις αναγκαίες υποδομές, ούτε και το οικονομικό αντικείμενο. Γεγονός που δυσκολεύει και την εκπόνηση των αναγκαίων στρατηγικών μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) των ΠΕΣΔΑ.
2. ΣΔΙΤ
Από την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης και την άρνηση των ΣΔΙΤ, σημειώνεται μια εμφανής διολίσθηση σε πρακτικές υιοθέτησης, υπό όρους, των ΣΔΙΤ. Πέραν της υπογραφής της σύμβασης της ΣΔΙΤ Δυτικής Μακεδονίας, φαίνεται ότι οδεύουμε στην υπογραφή και των ΣΔΙΤ Ηπείρου, Σερρών και Ηλείας. Πιθανότατα και της ΣΔΙΤ Πελοποννήσου, για τους όρους της οποίας γίνονται διαπραγματεύσεις. Εκφράζουμε την αντίθεσή μας σε αυτήν την εξέλιξη. Όχι μόνο επειδή σαν μοντέλο χρηματοδότησης των έργων οδηγεί, ουσιαστικά, στην ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης, αλλά και επειδή οι ΣΔΙΤ είναι συνυφασμένες με το λάθος μοντέλο της συγκεντρωτικής διαχείρισης σύμμεικτων αποβλήτων, σε συνδυασμό με την καύση.
3. Καύση
Παρατηρούμε μια τάση «λείανσης» της (αρνητικής) θέσης του ΕΣΔΑ, απέναντι στην καύση. Το γεγονός συνδυάζεται με μια αναζωπύρωση της συζήτησης για τη χρησιμότητα της καύσης, καθώς και με εκπόνηση και διακίνηση συγκεκριμένων προτάσεων για «εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων αποβλήτων μηδενικών αποβλήτων, με ενεργειακή αξιοποίηση». Το οξύμωρο της υπόθεσης είναι ότι οι προτάσεις παρουσιάζονται σαν τμήμα της υλοποίησης του ΕΣΔΑ, με το πρόσχημα της αποκέντρωσης, γεγονός που δεν έχει καμία σχέση με την αλήθεια.
Μας ανησυχεί το γεγονός ότι όλα αυτά φαίνονται να γίνονται με την ανοχή του υπουργείου και σημαντικού τμήματος αυτοδιοικητικών στελεχών, για να καλύψουν τις ολιγωρίες που περιγράψαμε παραπάνω και αφορούν στη (μη) υλοποίηση του ΕΣΔΑ και στην εκρηκτική κατάσταση που δημιουργεί η ανεπάρκεια ασφαλών χώρων τελικής διάθεσης. Προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν οι αρμόδιοι φορείς και όχι στην επαναφορά καταδικασμένων πρακτικών, όπως η καύση.
4. Δημόσιος φορέας διαχείρισης αποβλήτων
Τα αρνητικά φαινόμενα που προαναφέρθηκαν θα ήταν πολύ λιγότερα, αν είχε δρομολογηθεί η συγκρότηση ενιαίου δημόσιου φορέα διαχείρισης αποβλήτων, όπως προβλέπει το νέο ΕΣΔΑ. Αντί γι αυτό, οι όποιες αλλαγές περιορίζονται στην αναδιοργάνωση του ΕΟΑΝ.
Πιστεύουμε ότι πρέπει να δρομολογηθεί, άμεσα, η συγκρότηση του ενιαίου δημόσιου φορέα για τη διαχείριση των αποβλήτων. Έχουμε αρκετές επιφυλάξεις ως προς το αν πρέπει η συγκρότηση αυτή να έχει σαν πυρήνα τον ΕΟΑΝ. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται μια ουσιαστική ενοποίηση του δυναμικού που απασχολείται στον ΕΟΑΝ, στα τμήματα διαχείρισης αστικών, βιομηχανικών και συναφών αποβλήτων και ανακύκλωσης - εναλλακτικής διαχείρισης. Ο ενιαίος φορέας μπορεί να συμπεριλάβει και τις αρμοδιότητες που ασκούνται από τη γενική γραμματεία συντονισμού διαχείρισης αποβλήτων.
Ο ενιαίος φορέας πρέπει να έχει και την ευθύνη είσπραξης και διαχείρισης των πόρων του συστήματος ανακύκλωσης. Ενδεχομένως και της λειτουργίας παραγωγικών υποδομών υποδοχής και επεξεργασίας βασικών ανακυκλώσιμων υλικών. Το γεγονός αυτό θα καθορίσει και τη μορφή του ενιαίου φορέα. Αν, δηλαδή, θα είναι μια συμπαγής υπηρεσία του υπουργείου περιβάλλοντος ή ένα αυτοτελές νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου.
5. Νομοθετικές πρωτοβουλίες
Καθυστερεί υπερβολικά η ανάληψη νομοθετικών πρωτοβουλιών, που περιγράφει το ΕΣΔΑ. Επικεντρώνουμε στις κυριότερες από αυτές:
· Τροποποίηση του ν. 4042.2012, ώστε να εκλείψει και το τελευταίο ίχνος επιχειρήματος, περί ασυμβατότητάς του με το νέο ΕΣΔΑ. Μερικά σημεία επανεξέτασης είναι τα εξής:
ü Επαναπροσδιορισμός των στόχων.
ü Στην ιεράρχηση της διαχείρισης των αποβλήτων, η προδιαλογή των οργανικών υλικών και η κομποστοποίηση να συμπεριληφθεί στις δράσεις ανακύκλωσης και η ενεργειακή αξιοποίηση να αποτελέσει την προτελευταία -πριν τη ταφή- βαθμίδα, κάτω από πολύ αυστηρότερους όρους.
ü Το ειδικό τέλος ταφής να συνδυαστεί με την υλοποίηση των αναγκαίων υποδομών των τοπικών σχεδίων διαχείρισης, ώστε να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο και να πάψει να λειτουργεί σαν ένα τιμωρητικό εργαλείο, του οποίου η εφαρμογή συνεχώς θα αναβάλλεται.
· Αναθεώρηση του άκαμπτου τρόπου συγκρότησης των περιφερειακών ΦοΔΣΑ, ώστε να γίνει πιο ευέλικτη και λειτουργική και να ανταποκρίνεται στις πραγματικές διαχειριστικές ενότητες, που θα καθορίσουν οι αναθεωρημένοι ΠΕΣΔΑ. Ιδιαίτερα στα μητροπολιτικά κέντρα, πρέπει να διευκολύνεται η διαδημοτική συνεργασία, έτσι ώστε να μπορούν να δημιουργηθούν σύνδεσμοι Δήμων (κατά το πρότυπο των ΦΟΔΣΑ) για τη διαχείριση κοινών υποδομών ανακύκλωσης - κομποστοποίησης ή για να μπορεί να διατεθεί προσωπικό, εξοπλισμός και εγκαταστάσεις μέσω προγραμματικών συμβάσεων.
· Δυνατότητα προσλήψεων μόνιμου προσωπικού στους δήμους, στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων. Ας σημειωθεί ότι η λειτουργία των υπηρεσιών καθαριότητας είναι ανταποδοτική μέσω των δημοτικών τελών και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.
· Διασφάλιση της δυνατότητας των δήμων να διακινούν τα ανακτώμενα υλικά έναντι τιμήματος. Κάτι που αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της ομαλής λειτουργίας των δημοτικών υποδομών ανακύκλωσης, που προβλέπει ο ΕΣΔΑ.
· Ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της δυνατότητας χωροθέτησης ήπιων υποδομών διαχείρισης, εντός του πολεοδομικού ιστού, όπως η διαχείριση των πράσινων (κλαδεμάτων κλπ.), τα πράσινα σημεία, τα κέντρα συγκέντρωσης και διαλογής ανακυκλώσιμων, οι σταθμοί μεταφόρτωσης. Μια τάση περιορισμού των δράσεων και των υποδομών στα πράσινα σημεία και στα ΚΑΕΔΙΣΠ δεν ανταποκρίνεται στις προβλέψεις του ΕΣΔΑ.
6. Ριζική αναθεώρηση του συστήματος ανακύκλωσης
Στις στρατηγικές για την εφαρμογή της νέας εθνικής πολιτικής διαχείρισης των αποβλήτων, που προβλέπει το ΕΣΔΑ αναφέρεται: «Ριζική αναθεώρηση της λειτουργίας των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) και επανασχεδιασμός τους, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου με στόχο την βελτιστοποίηση της λειτουργίας, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης σε άλλα υλικά, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα (με αναβάθμιση του ΕΟΑΝ). Τα έσοδα των ΣΕΔ αποτελούν δημόσιο πόρο και πρέπει να εξεταστεί ο έλεγχός τους μέσω κρατικού λογιστικού συστήματος για να αποτελέσουν επενδυτικό κονδύλι για την ανάπτυξη των συστημάτων της νέας διαχείρισης αποβλήτων».
Σε αυτήν την κατεύθυνση, εκτιμούμε ότι χρειάζεται:
· Πλήρης αναδιαμόρφωση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου, που διέπει την ανακύκλωση (του ν. 2939/2001 και των τροποποιητικών του νόμων και αποφάσεων). Καταγράφουμε, επιγραμματικά, ορισμένα κρίσιμα σημεία του νέου πλαισίου:
ü Τμήμα του δημόσιου φορέα διαχείρισης (στη μεταβατική περίοδο ο ΕΟΑΝ) έχει την ευθύνη της ανακύκλωσης, στην οποία συμπεριλαμβάνεται πλέον και η προδιαλογή βιοαποβλήτων. Το τμήμα αυτό έχει ουσιαστικό λόγο στην αξιολόγηση αιτήσεων για μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με πρώτη ύλη βιομάζα.
ü Ο πυρήνας του δημόσιου συστήματος ανακύκλωσης είναι οι δημοτικές - διαδημοτικές υποδομές ανακύκλωσης (πράσινα σημεία, ΚΑΕΔΙΣΠ, δημοτικά ΚΔΑΥ) και οι αντίστοιχες υποδομές των ΦοΔΣΑ, οι οποίες συνδέονται οργανικά και πιστοποιούνται από το δημόσιο φορέα.
ü Διασφαλίζεται η δυνατότητα ο δημόσιος φορέας διαχείρισης, στο βαθμό που το κρίνει σκόπιμο, να αναπτύξει παραγωγικές υποδομές υποδοχής και επεξεργασίας βασικών ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτιού, πλαστικού, μετάλλων).
ü Το σύστημα της ανακύκλωσης παύει να οργανώνεται με άξονα τον παραγωγό και τη λεγόμενη «ευθύνη του παραγωγού», που δεν παύει να υπάρχει. Στην οργάνωση του συστήματος επιδιώκεται η εμπλοκή όλων των πολιτών -στη βάση της συλλογικής κοινωνικής ευθύνης- και, φυσικά, της αυτοδιοίκησης.
ü Την είσπραξη και τη διαχείριση του δημόσιου πόρου της ανακύκλωσης την επωμίζεται ο δημόσιος φορέας. Από αυτήν την άποψη, τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ), όπως τα γνωρίσαμε ως τώρα, παύουν να υφίστανται. Ιδιωτικές επιχειρηματικές δράσεις στον τομέα της ανακύκλωσης μπορούν, φυσικά, να υπάρχουν και να αναπτύσσονται, χωρίς να υποχρεώνεται η αυτοδιοίκηση σε οποιασδήποτε μορφής συνεργασία μαζί τους.
ü Ο δημόσιος φορέας εξακολουθεί να ελέγχει τη συμβατότητα των ΠΕΣΔΑ με το ΕΣΔΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, ελέγχει και τη συμμόρφωση με τους στόχους της ανακύκλωσης και της προδιαλογής βιοαποβλήτων. Πρέπει να βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος, ώστε να γίνει το ίδιο και με τα τοπικά σχέδια διαχείρισης.
ü Πρέπει να διασφαλίζεται η διαφάνεια και στο καθαρά διαχειριστικό κομμάτι της ανακύκλωσης, αλλά και στο οικονομικό (οι πόροι, οι πηγές τους και η κατανομή τους). Μέρος αυτού του πλαισίου πρέπει να είναι και οι επιδόσεις (δήμων, περιφερειών, χώρας) σε όλους τους τομείς της διαχείρισης των αποβλήτων.
· Για την ουσιαστική παρακολούθηση της επίτευξης των στόχων του ΕΣΔΑ χρειάζεται μια επικαιροποιημένη και έγκυρη εκτίμηση της ποσότητας και της σύνθεσης των παραγόμενων αποβλήτων και, ιδιαίτερα, των επιμέρους κατηγοριών των ανακυκλώσιμων υλικών. Δυστυχώς, ούτε η μελέτη για το νέο ΕΣΔΑ, ούτε οι προγενέστερες μελέτες, ούτε τα στοιχεία της αγοράς, που επικαλείται ο ΕΟΑΝ, μπορούν να καλύψουν με επάρκεια το τεράστιο κενό που υπάρχει.
· Στη μεταβατική περίοδο, πρέπει να διασφαλιστεί ότι:
ü Θα υπάρξει πλήρης διαφάνεια στα επιχειρησιακά σχέδια των υφιστάμενων ΣΕΔ και στις συμβάσεις που αυτά έχουν με τους παραγωγούς.
ü Θα διασφαλιστεί η συνέχεια των τρεχουσών συμβάσεων των παραγωγών με τα ΣΕΔ και θα επανεξεταστούν οι όροι τους από το δημόσιο φορέα, στον οποίο πρέπει να μεταβιβαστούν.
ü Η διαχείριση των αποθεματικών των ΣΕΔ θα γίνει κάτω από τον αυστηρό έλεγχο του ΕΟΑΝ.
7. Χρηματοδότηση
Σημαντικό θέμα είναι η χρηματοδότηση των σχεδίων και των έργων διαχείρισης απορριμμάτων με εξασφάλιση της επιλεξιμότητας όλων των δαπανών που απαιτούνται για την υλοποίηση των τοπικών σχεδίων (ενδεικτικά: προμήθεια κάδων και απορριμματοφόρων, δημιουργία αμαξοστασίων, σταθμών μεταφόρτωσης, πράσινων σημείων, ΚΔΑΥ, μονάδων κομποστοποίησης, μηχανικής διαλογής, χώρων διάθεσης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, εκπαίδευσης του προσωπικού κλπ.). Σε όλες τις προσκλήσεις πρέπει να περιλαμβάνεται η κατάθεση και η έγκριση του συνολικού τοπικού σχεδίου διαχείρισης, ως προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση οποιουδήποτε έργου ή ενέργειας διαχείρισης απορριμμάτων. Το μέγιστο κόστος για τη συνολική χρηματοδότηση (μέσω των διαφόρων προσκλήσεων) ενός τοπικού σχεδίου στην παρούσα προγραμματική περίοδο, πρέπει να υπολογίζεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια.
8. Συμβουλευτική υποστήριξη και τεχνική βοήθεια
· Οδηγοί με βήματα για όλες τις αναγκαίες ενέργειες και αδειοδοτήσεις.
· Πρότυπες μελέτες και πρότυπα τεύχη δημοπράτησης για πράσινα σημεία, ΚΔΑΥ, μονάδες κομποστοποίησης, απλές μονάδες μηχανικής διαλογής, αναγκαίο εξοπλισμό.
· Είναι θετική η πρωτοβουλία για πραγματοποίηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τους εργαζόμενους στην τοπική αυτοδιοίκηση, σε όλες τις περιφέρειες, για ζητήματα ανακύκλωσης και διαχείρισης των αποβλήτων.
14/2/2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου