Γιώργος Μπάλιας: Πολιτική ανυπακοή και κλιματική δικαιοσύνη
[ΠΗΓΗ ΕΦΣΥΝ]
Η πάλη της νεολαίας σε πλανητικό επίπεδο για την κλιματική δικαιοσύνη συνεχίζεται αδιάλειπτα υπερβαίνοντας, μάλιστα, τις παραδοσιακές μορφές (πορείες, συλλογή υπογραφών, κατάθεση αιτημάτων κ.λπ.). Αυτή η υπέρβαση συνίσταται στην «άμεση πάλη χωρίς βία» υπό διάφορες εκδοχές.
Έτσι, τις δύο επόμενες εβδομάδες το οικολογικό κίνημα Extinction Rebellion (XR), οργανώνει ποικίλες δράσεις, στις οποίες συμμετέχουν χιλιάδες νέες και νέοι, όπως παρεμπόδιση συγκοινωνιών, αποκλεισμός μετακινήσεων από γέφυρες, κατάληψη πλατειών και σχολείων, ύψωση οδοφραγμάτων σε στρατηγικά σημεία (αυτές τις μέρες έχει αποκλειστεί το Ουεστμίνστερ στην καρδιά του Λονδίνου) κ.λπ. σε πολλές πόλεις (Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Άμστερνταμ, Βερολίνο, Σίδνεϊ, Μαδρίτη, Βιέννη, Στοκχόλμη και αλλού).
Αυτή η άμεση πάλη χωρίς βία αποσκοπεί σε μια τριπλή διεκδίκηση: την αναγνώριση του επείγοντος χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης, την ανθρακική ουδετερότητα (τη μηδενική εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου) μέχρι το 2025 και την οργάνωση συνελεύσεων των πολιτών. Εχει δε προσδιοριστεί από το ίδιο το κίνημα ως κίνημα πολιτικής ανυπακοής, καθώς η δράση του είναι μαζική, παραβαίνει τους νόμους χωρίς, όμως, να ασκεί βία. Επειδή πρόκειται, λοιπόν, για δράση με τέτοια χαρακτηριστικά αντιμετωπίζεται από τις αστυνομίες με έναν σχετικά συγκρατημένο τρόπο.
Το ζήτημα της ανυπακοής εντάσσεται, σύμφωνα με τον Γιούργκεν Χάμπερμας, στον ευρύτερο δημόσιο χώρο εντός του οποίου οι πολίτες ενισχύουν τη θέση τους μέσω των ολοένα και περισσότερο οξειών δημόσιων αντιπαραθέσεων, αποτελώντας ταυτόχρονα την κορύφωσή τους. Η συζήτηση σχετικά με την ανυπακοή των πολιτών έχει ήδη μια μεγάλη ιστορία πίσω της (ξεκίνησε από τις ΗΠΑ τον περασμένο αιώνα) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Επειδή συνδέεται άμεσα με το περιεχόμενο των κανόνων δικαίου και με τις πηγές του, είναι αναγκαίο να αναδείξουμε τις σημαντικότερες σχετικές πλευρές του ζητήματος.
Εκείνο που πρέπει, κατ’ αρχάς, να τονιστεί είναι ότι όσοι προβαίνουν σε πράξεις ανυπακοής προβάλλουν επιχειρήματα σχετικά με το δίκαιο και τον τρόπο παραγωγής του. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως απλοί παραβάτες του νόμου. Πράγματι, η αντίληψη –περί παραβίασης του νόμου– ερείδεται στον νομικό θετικισμό, σύμφωνα με τον οποίο η ισχύς των κανόνων δικαίου δεν εξαρτάται από την κοινωνική αποδοχή καθόσον περιορίζεται στο να επιβάλλει μια εξωτερική συμπεριφορά χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις εσωτερικές διεργασίες αυτών στους οποίους απευθύνεται (ενστάσεις ή προβλήματα συνείδησης).
Ωστόσο, αυτή η αντίληψη έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση από σημαντικούς θεωρητικούς (π.χ. Ρολς, Χάμπερμας, Ντουόρκιν) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι πολίτες έχουν υποχρέωση να τηρούν τον νόμο, αλλά μπορούν επίσης να τον αμφισβητούν σε ορισμένες περιπτώσεις και υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Ο Τζον Ρολς ορίζει την πολιτική ανυπακοή «ως δημόσια, μη βίαιη, συνειδησιακή, αλλά παρ’ όλα αυτά πολιτική δράση που εκδηλώνεται ενάντια στον νόμο, με σκοπό τη μεταβολή του νόμου ή των πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης». Αυτή η εκδήλωση σημαίνει ότι ο νόμος ή οι πολιτικές επιλογές αμφισβητούνται, όχι για κάποιον άλλο λόγο, αλλά επειδή δεν είναι οι ορθές και οι κατάλληλες.
Συνήθως πρόκειται για διατάξεις και πολιτικές που ρυθμίζουν νέα και πρωτόγνωρα αντικείμενα, από τη στιγμή δε κατά την οποία γίνει συνείδηση ότι είναι εσφαλμένες, τότε η ανυπακοή ορθώνεται ως νομιμοποιητικός παράγοντας της άρνησης υπακοής σε αυτές. Η ανυπακοή στον νόμο δεν θέτει υπό αμφισβήτηση το σύνολο του δικαίου, αλλά συνίσταται στην ανάδειξη των συνεπειών των μη ορθών και των μη κατάλληλων διατάξεων ώστε να βελτιωθούν οι κανόνες που ρυθμίζουν τις κοινές βιοτικές σχέσεις.
Ο νόμος είναι έκφραση ενός συσχετισμού δυνάμεων από τον οποίο έλκει τη νομιμοποίησή του. Η ανάγκη για κατάργηση των μη ορθών διατάξεων είναι συνέπεια της απονομιμοποίησης του νόμου, η οποία βρίσκει έρεισμα σε άλλες πηγές δικαίου μεταξύ των οποίων σημαίνουσα θέση κατέχει η πολιτική ανυπακοή. Υπ’ αυτή την έννοια, η πολιτική ανυπακοή δεν έχει τίποτε το παράνομο όπως και ο νόμος δεν έχει τίποτε το νόμιμο. Ωστόσο, η πολιτική ανυπακοή δεν αφορά όλες τις περιπτώσεις αλλά εκείνες οι οποίες, όπως τονίζει ο Ρ. Ντουόρκιν, σχετίζονται με θεμελιώδη ατομικά ή πολιτικά δικαιώματα. Πρόκειται δηλαδή για τις αποφάσεις εκείνες οι οποίες, παρά τη νόμιμη βάση τους, στα μάτια των δρώντων υποκειμένων είναι παράνομες υπό το φως συνταγματικών αρχών.
Επί πλέον, τα δρώντα υποκείμενα της πολιτικής ανυπακοής απευθύνονται σε δύο αποδέκτες: από τη μια πλευρά, απευθύνονται στις αρμόδιες πολιτικές αρχές, τις οποίες καλούν να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση ενός συγκεκριμένου προβλήματος. Από την άλλη πλευρά, απευθύνονται στην κριτική σκέψη των πολιτών, τους οποίους καλούν να κινητοποιηθούν με αυτό το ασυνήθιστο μέσο. Υπό αυτό το πρίσμα η πολιτική ανυπακοή είναι μια πολιτική διαδικασία, η οποία διορθώνει ή καλύπτει το δημοκρατικό έλλειμμα στον νόμο ή στην πολιτική και με τον τρόπο αυτό δεν συνιστά περιορισμό, αλλά ενίσχυση της δημοκρατίας.
Εχοντας κατά νου το παραπάνω γενικό πλαίσιο μένει τώρα να εξεταστεί κατά πόσο η δράση ομάδων που δρουν με στόχο την κλιματική δικαιοσύνη εντάσσεται στο θεωρητικό σχήμα περί πολιτικής ανυπακοής, στο οποίο αναφερθήκαμε. Με άλλες λέξεις, πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο η κοινωνική δράση της παρεμπόδισης, κυρίως, λειτουργιών της πόλης συνιστά νόμιμη πηγή δικαίου. Φαίνεται ότι η παραπάνω δράση εντάσσεται σε αυτή την αντίληψη διότι ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η εν λόγω δράση είναι περιορισμένη, συλλογική και δημόσια, ο δε στόχος της είναι να υποχρεωθούν οι αρμόδιες αρχές να λάβουν μέτρα εδώ και τώρα για την επείγουσα αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Άλλωστε, η αναγκαιότητα αυτών των μέτρων προβάλλεται σε όλους τους τόνους από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα (IPCC κ.λπ.). Με βάση, λοιπόν, τα παραπάνω, εάν τεθεί το ερώτημα κατά πόσο η πολιτική ανυπακοή που υπηρετεί τον στόχο της κλιματικής δικαιοσύνης αποτελεί πηγή δικαίου η απάντηση είναι καταφατική.
Με αυτή την έννοια, η περαιτέρω μαζικοποίηση αυτού του κινήματος θα συμβάλει καθοριστικά στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων άμεσα και ουσιαστικά και, το σημαντικότερο, αυτή η μορφή πάλης ως αναγνωρισμένη πηγή δικαίου ακυρώνει στην πράξη την κυρίαρχη λογική του νόμου και της τάξης, δηλαδή της αδράνειας και της συνακόλουθης υποταγής σε έναν νομικό θετικισμό που στηρίζει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Ο στόχος, όμως, σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά είναι να την αλλάξουμε. Η πάλη για την κλιματική δικαιοσύνη είναι αδιαμφισβήτητα ο προσφορότερος τρόπος.
* Αν. καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Περισσότερες πληροφορίες στο WIKIPEDIA
Στην Ελλάδα Extinction Rebellion (XR) [ΕΔΩ]
Το Παγκόσμιο κίνημα XR [ΕΔΩ]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου